Sprawozdanie z 8 Paneuropejskiego Kongresu Stosunków Międzynarodowych pt. One International Relations or Many? Multiple Worlds, Multiple Crises.

W dniach 18 – 21 września 2013 r. w Uniwersytecie Warszawskim odbył się 8 Paneuropejski Kongres Stosunków Międzynarodowych pt. One International Relations or Many? Multiple Worlds, Multiple Crises. Organizatorem wydarzenia był Instytut Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego we współpracy z Polskim Towarzystwem Stosunków Międzynarodowych i European International Studies Association, które wyodrębniło się z European Consortium for Political Research. Paneuropejski Kongres Stosunków Międzynarodowych to jedna z najbardziej prestiżowych konferencji o stosunkach międzynarodowych, która jest zarazem przejawem emancypacji stosunków międzynarodowych jako dyscypliny akademickiej. Od 1992 r. organizowana była osiem razy, goszcząc m.in. w takich miastach jak Paryż (1995), Wiedeń (1998), Haga (2004) czy Sztokholm (2010). W tym roku odbyła się po raz pierwszy w Polsce, gdzie zgromadziła blisko tysiąc badaczy z całego świata, którzy debatowali nad pytaniem zawartym w jej temacie.

Uroczyste otwarcie Kongresu odbyło się w budynku tzw. Starej Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. Uczestników wydarzenia powitał dyrektor ISM UW prof. Edward Haliżak, który podziękował wszystkim za przybycie i przypomniał wkład polskich badaczy w rozwój nauki o stosunkach międzynarodowych, wskazując tym samym na słuszność wyboru Instytutu jako tegorocznego gospodarza konferencji, co było także efektem współpracy międzynarodowej Instytutu i pozyskiwania przez niego grantów unijnych. Dyrektor ISM wyraził również wdzięczność organizatorom Kongresu ze strony ISM na czele z dr. Jakubem Zajączkowskim, dr. Łukaszem Gołotą i mgr Anitą Budziszewską. W swoim przemówieniu prof. Haliżak podziękował ponadto za wsparcie sponsorom – Fundacji PZU, Krajowej Spółce Cukrowej S.A. „Polski Cukier” i Narodowemu Centrum Kultury (w ramach programu Kultura-Interwencje) – bez których wsparcia finansowego organizacja Kongresu nie byłaby możliwa, władzom rektorskim i dziekańskim, a także przedstawicielom instytucji, które udzieliły wydarzeniu patronatu. Wśród nich znajdowali się m.in. minister nauki i szkolnictwa wyższego prof. Barbara Kudrycka, minister kultury i dziedzictwa narodowego Bogdan Zdrojewski, minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski, prezydent Miasta Stołecznego Warszawy Hanna Gronkiewicz-Waltz, rektor Uniwersytetu Warszawskiego prof. Marcin Pałys, Fundacja Uniwersytetu Warszawskiego – Universitas Varosoviensis oraz Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce. Następnie głos zabrał Knud Erik Jørgensen, prezydent EISA, który zapewniał, że od samego początku wspierał pomysł organizacji 8 Paneuropejskiego Kongresu Stosunków Międzynarodowych w Warszawie. Po nim wystąpił prof. Alojzy Nowak, Prorektor ds. Badań Naukowych i Współpracy, który w sposób bezpośredni odniósł się do tematu konferencji. Prof. Nowak stwierdził, że tego typu inicjatywy, w trakcie których ludzie pochodzący z różnych krajów, wywodzący się z różnych kultur mogą spotykać się i wymieniać idee, są niezwykle ważne dla rozwoju nauki. Rektor zapewnił także o wsparciu władz uniwersyteckich dla tak istotnych przedsięwzięć i prosił uczestników, aby zapamiętali, że są zawsze mile widziani w murach Uniwersytetu Warszawskiego.

Niestety, ze względu na liczne obowiązki służbowe na otwarciu konferencji nie mogła pojawić się minister nauki i szkolnictwa wyższego prof. Barbara Kudrycka. Pani Minister wystosowała jednak specjalny list do rektora UW prof. Marcina Pałysa o następującej treści:

„Proszę przyjąć moje podziękowania za zaproszenie do udziału w uroczystości otwarcia 8 Paneuropejskiego Kongresu Stosunków Międzynarodowych. Z przykrością informuję, że obowiązki służbowe uniemożliwiają mi spotkanie z Państwem.

Cieszy mnie, że to właśnie w Polsce odbędzie się tegoroczne spotkanie badaczy w dziedzinie stosunków międzynarodowych z Europy, Ameryki i Azji. Powierzenie Instytutowi Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego organizacji Kongresu postrzegam jako wyraz uznania dla jego pozycji i dokonań oraz wielkie wyróżnienie. Dobrze, że refleksja naukowa nad stanem i kondycją nauki o stosunkach międzynarodowych w dobie kryzysu dokonywana będzie w tak doborowym gronie – z udziałem wielu wybitnych specjalistów z kraju i zagranicy. Doceniam ważny cel przedsięwzięcia ukierunkowany na integrację polskich badaczy z międzynarodowym środowiskiem. Z uwagą odnotowałam, że zadaniem Kongresu jest także promocja dokonań naukowych Polaków i prezentacja ich dorobku wydawniczego.

Wierzę, że wydarzenie zaowocuje nawiązaniem i umocnieniem wzajemnych kontaktów między naukowcami, a wnioski płynące z debat będą służyć dalszemu rozwojowi badań w obszarze stosunków międzynarodowych.

Organizatorom i wszystkim uczestnikom Kongresu życzę inspirujących i wartościowych obrad oraz wszelkiej pomyślności w realizacji planów.”

W kolejnej części przewodnictwo objął prof. Hanan Alexander z Uniwersytetu w Hajfie. Podziękował organizatorom za zaproszenie, podzielił się z uczestnikami swoimi przemyśleniami na temat konferencji, po czym przedstawił sylwetkę prof. Adama D. Rotfelda, którego wykład pt. Polycentric World and International Security oficjalnie zainaugurował obrady Kongresu. Wykład byłego ministra spraw zagranicznych stanowił doskonałe otwarcie dyskusji. Główna teza wystąpienia była nader interesująca i sprowadzała się do stwierdzenia, że demokratyzacja przy pomocy interwencji wojskowych nie powiodła się. Prof. Rotfeld twierdził ponadto, że ważna jest nie tyle demokracja, co rządy prawa, które mogą być zapewnione nawet w ustrojach niedemokratycznych. Wykład wywołał zainteresowanie uczestników, którzy zadawali prelegentowi liczne pytania. Dyskusję moderował prof. Hanan Alexander, który osobiście zainaugurował debatę, zadając byłemu ministrowi spraw zagranicznych pytanie o najbardziej aktualną kwestię, jaką stanowiła wojna domowa w Syrii. Prof. Rotfeld stwierdził, że w jego przekonaniu specyficzne uwarunkowania konfliktu syryjskiego powodują, że niemożliwe jest jego rozwiązanie w drodze interwencji militarnej, bez jednoczesnego zgromadzenia stron przy stole negocjacyjnym. Kolejne pytania dowiodły, że wystąpienie prof. Rotfelda spotkało się z zainteresowaniem uczestników. Nie tylko wygłaszali oni bowiem swoje komentarze do wykładu, ale prosili również o doprecyzowanie zarysowanych w przemówieniu kwestii. Prof. Rotfeld cierpliwie wyjaśniał wszystkie zagadnienia, co pozwoliło na lepsze zrozumienie przedstawionej przez niego uprzednio tezy.

W trakcie kolejnych dni trwania Kongresu uczestnicy mieli okazję wziąć udział w licznych spotkaniach, sesjach naukowych i siedmiu sesjach plenarnych. Obrady konferencji zostały podzielone na ponad czterdzieści sekcji tematycznych, w skład których wchodziło od trzech do dziesięciu paneli. Cztery sekcje były prowadzone przez pracowników Instytutu Stosunków Międzynarodowych. Prof. Haliżak i dr Zajączkowski przewodzili sekcji Asian International Studies? International Relations Theory in Asia. Sesje naukowe, które odbywały się w jej ramach, gromadziły dużo uczestników, co może być dowodem na popularność wśród środowiska naukowego tezy o przeniesieniu się środka ciężkości spraw międzynarodowych do Azji. Dr Andrzej Szeptycki stał na czele sekcji Crises: Post Soviet Area. Składała się ona z czterech paneli, które w sposób kompleksowy pokrywały kwestie związane zarówno z polityką, jak i gospodarką obszaru postsowieckiego. Sekcja Culture(s) in International Relations: cultural turn and cultural trap prowadzona była przez dr Justynę Nakonieczną i dr Hannę Schreiber. Fakt, że w  jej skład wchodziło aż siedem paneli, może świadczyć o rosnącym rozumieniu roli, jaką kultura odgrywa w stosunkach międzynarodowych. Dr Anna Wojciuk – wraz z Karin Fierke z University of St. Andrews – przewodziła natomiast dyskusjom, które odbywały się w obrębie interesującej sekcji Supporting professional development of IR scholars. W jej ramach badacze mieli okazję wymienić się doświadczeniami w zakresie dydaktyki, wydawania prac, a także – co może być dowodem na aktualność tematów, które były poruszane na Kongresie – wykorzystania mediów społecznościowych m.in. do popularyzacji własnych badań.

Tematyka pozostałych sekcji została zaprojektowana tak, aby w trakcie Kongresu uczestnicy mieli okazję omówić najważniejsze problemy. Okazało się, że konfrontacja idei badaczy pochodzących z różnych części świata, może wnieść nową jakość nawet do tych kwestii, nad którymi środowisko naukowe debatuje od dawna. Pozytywne efekty Kongresu w zakresie popularyzacji idei spoza obszaru euroatlantyckiego dostrzegali również sami uczestnicy wydarzenia. Wśród nich znajdowała się m.in. prof. Katie Laatikainen ze Adelphi University, która podkreśliła, że niezwykle ważne jest, aby dominacja nauki zachodniej została przezwyciężona, a głos badaczy z innych regionów był bardziej słyszalny. W tym miejscu warto nadmienić, że udział w Kongresie wzięli liczni badacze z Chin i Indii, co może świadczyć o rozwoju nauki o stosunkach międzynarodowych w ich rodzimych krajach. Mieli oni możliwość omówienia i skonfrontowania swych poglądów z obecnymi na konferencji wybitnymi przedstawicielami anglosaskiej nauki. W Kongresie wzięli bowiem udział tak znani i cenieni badacze jak prof. Barry Buzan, prof. Thomas Volgy, prof. William Thompson czy prof. Jan Aart Scholte.

Aktywny udział naukowców z Instytutu Stosunków Międzynarodowych w konferencji zaznaczył się nie tylko prowadzeniem przez nich wymienionych wyżej sekcji. Badacze z ISM wygłosili również referaty na następujące tematy: dr Agnieszka Aleksy-Szucsich (The Right Context for Diversity: From Organizational Science to the Country Level), dr Agnieszka Bieńczyk-Missala(EU Human Rights Policy in the Post-Soviet Area), dr Łukasz Gołota (Historical Types of Economic Superpowers: Carthago, Venecia, England), mgr Barbara Regulska (The United Kingdom – still an economic superpower?), prof. Edward Haliżak (Shaping geoeconomic space: the role of state), dr Dorota Heidrich (Framing and implementing responsibility to protect (R2P). Regional organizations vs. the United Nations), mgr Aleksandra Jaskólska (The Idea of Foreign Policy in the Program of Indian Political Parties), dr Aleksandra Jarczewska (Economic Supremacy of the United States oraz Transatlantic Free Trade Agreement – the response to crisis and/or to the Asian pressure and new economic powers?), dr Karina Joanna Jędrzejowska (Financial Integration in East Asia – What Can Be Learned from the European Sovereign Debt Crisis? oraz Asian Sovereign Wealth Funds – Threat or Rescue for the European Economies?), dr Marcin Kaczmarski (Russian discourse on China and its policy implications), dr Szymon Kardaś (Changes in the Russia’s energy sector and its implications for internal stability), dr Krzysztof Księżopolski (EU’s leading role in promotion of sustainable development and green energy. International security implications), dr Adrianna Łukaszewicz (Economies of Gulf Countries in the period of world crisis. Position of Gulf countries in the changing world), dr Marek Madej (Notorious UAVs. The challenges posed by technologically-driven changes in use of force in international affairs to international humanitarian law and law of war), dr Paula Ewa Marcinkowska ([In]effectiveness of the EU actions towards its Eastern neighbours oraz Peacekeeping in the Mediterranean – ongoing challenge for the international community), dr Justyna Nakonieczna (Respect for diversity as the core principle in the social movements contesting globalization), Mgr Sylwia Para (G20 as an anti-crisis forum, a także – wraz z mgr Igą Pocztarek – Economic Supremacy of France – glorious past and economic aspiration), dr Kamila Pronińska (EU’s energy security policy in Times of Crisis oraz EU’s energy security policy in times of global challenges), dr Maciej Raś (Regionalization as a Cause of Crises in the Post-Soviet Area oraz The Left towards Global and European Challenges: Case of Polish Left-Wing Parties), prof. Jan Rowiński (China’s Self-Perception as a Global Power – wraz z dr. Dominikiem Mierzejewskim), dr Hanna Schreiber (Anthropologization of International Relations), dr Andrzej Szeptycki (The European Union and Ukraine: the post-colonial approach), prof. Janusz Symonides (Arctic governance – regional and global dimensions), dr Rafał Ulatowski (German leadership in the European Union, a także Activity of oil exporting countries in the financial space oraz OPEC. Challenges in the 21st century), dr Anna Wojciuk (Higher Education as a Tool of Foreign Policy), dr Anna Wróbel (European Union as an economic superpower), prof. Justyna Zając (The Weimar Initiative: a turning point in Poland’s security policy? oraz Barcelona Process after 18 years: lessons for the Eastern Partnership), dr Jakub Zajączkowski (Security in Indian Ocean region, a także China and India as economic powers oraz The Indian Ocean Region in international relations theory). Naukowcy z ISM występowali ponadto w roli przewodniczących paneli oraz dyskutantów, których zadaniem było podsumowanie wystąpień wygłaszanych w ich ramach (prof. Edward Haliżak, dr Jakub Zajączkowski, dr Bogusław Zaleski, dr Andrzej Szeptycki, dr Maciej Raś, dr Karina Jędrzejowska, dr Rafał Ulatowski, dr Anna Wojciuk, dr Kamila Pronińska, dr Marek Madej).

Istotnym elementem Kongresu były również sesje plenarne. Pierwsze trzy odbyły się już w dniu otwarcia konferencji, a kolejne cztery przedostatniego dnia Kongresu. Wzięli w nich udział najbardziej cenieni badacze rzeczywistości międzynarodowej m.in. wspomniana wyżej prof. Katie Laatikainen, prof. Stefano Guzzini czy prof. Ole Wæver. Jednym z prelegentów w trakcie sesji plenarnej Europe and global affairs był również prof. Haliżak, który zapoznał uczestników z modelem relacji gospodarczych między Unią Europejską i Stanami Zjednoczonymi a Chinami. Większość sesji plenarnych dotyczyła kwestii teoretycznych. W ich ramach dyskutowano m.in. nad rolą teorii stosunków międzynarodowych jako narzędzia dominacji Zachodu, zastanawiano się nad ekonomią polityczną kryzysu, czy kwestiami ściśle związanymi z nauką o stosunkach międzynarodowych. Sesje plenarne cieszyły się sporym zainteresowaniem uczestników, o czym świadczyły zarówno dyskusje, które następowały zaraz po nich, jak i rozmowy w kuluarach. Liczne panele i referaty poświęcone były teoretyczno-metodologicznym aspektom nauki o stosunkach międzynarodowych, którą uczestnicy Kongresu definiowali jako dyscyplinę akademicką o własnym, specyficznym przedmiocie badań i metodologii opartej o teoretyzowanie w nurcie pozytywistycznym i postpozytywistycznym. Szeroko odwoływano się do użytecznych poznawczo, wielodyscyplinarnych ujęć takich jak socjologia historyczna czy ekonomia polityczna. Bardzo oryginalne były panele i referaty poświęcone kształtowaniu się i dynamice przestrzeni w stosunkach międzynarodowych, a więc tematowi, który w polskich badaniach jest niemal nieobecny. Kongres dał okazję do zapoznania się ze sposobami zastosowania znanych narzędzi analitycznych i teorii przez badaczy reprezentujących różne państwa i ośrodki akademickie.

Organizacja Kongresu to wyróżnienie oraz okazja do wzmocnienia pozycji ISM w międzynarodowym środowisku naukowym. Sama możliwość goszczenia tak istotnej inicjatywy w Uniwersytecie Warszawskim bez wątpienia umocni również pozycję Instytutu Stosunków Międzynarodowych w kraju. Sprzyjać temu będzie zapewne odpowiednie nagłośnienie Kongresu w mediach, czego udało się dokonać dzięki patronatowi Polskiego Radia i TVP Info. Reporterzy obu stacji zdawali relację z konferencji oraz przeprowadzali wywiady z jej uczestnikami. Najbardziej pozytywnym skutkiem Kongresu była jednak odpowiedź na pytanie, które zostało postawione w jego temacie. Konferencja pokazała bowiem, że w rzeczywistości wszystkich badaczy stosunków międzynarodowych – niezależnie od faktu, że wywodzą się z różnych kultur i często reprezentują różne perspektywy i odmienne idee – łączy wspólny cel, jakim jest chęć lepszego rozumienia świata. Parafrazując zatem temat konferencji, jej efekty pozwalają na wyciągnięcie wniosku, że mamy both one and many international relations. Dynamika aktualnych zmian rzeczywistości międzynarodowej, która powoduje, że analizę poszczególnych wydarzeń należy zaczynać raczej od poziomu mikro, pokazuje natomiast, jak bardzo potrzebne są tego typu inicjatywy, w trakcie których naukowcy z różnych części świata mogą wymienić swoje idee. Wydaje się wręcz, że zaspokojenie potrzeby rozumienia rzeczywistości międzynarodowej w coraz większym stopniu będzie wymagać wymiany spostrzeżeń właśnie na tym poziomie.